Η έλλειψη ψυχραιμίας, ο θυμός και τα... ευτράπελα πίσω από το τιμόνι

Η συμπεριφορά μας στον δρόμο καθρεφτίζει τον πραγματικό μας εαυτό. Οι «θυμωμένοι» οδηγοί είναι μια σύγχρονη μάστιγα και το αποτέλεσμα μιας κοινωνίας που έχει παραμελήσει την παιδεία, την ευγένεια και το μέτρο. Η έξαρση της βίας στους δρόμους δεν επιτρέπει πια τον παραμικρό εφησυχασμό. Το πρόσφατο περιστατικό στην Αθήνα, όπου μια απλή αντιπαράθεση μετατράπηκε σε πράξη ωμής βίας και οδήγησε στον θάνατο ενός ανθρώπου, δεν αποτελεί μεμονωμένη εκτροπή αλλά το πιο οδυνηρό σύμπτωμα μιας κατάστασης που έχει αποκτήσει διάρκεια και τείνει να γίνεται ανεξέλεγκτη. Οι δρόμοι της πόλης αποτυπώνουν με ακρίβεια μια κοινωνία που μοιάζει εγκλωβισμένη στη δική της ένταση. Η επιθετικότητα δεν είναι πια η εξαίρεση. Είναι η καθημερινή ατμόσφαιρα μέσα στην οποία κινούμαστε, μια υπόγεια διαδικασία που περιμένει την αφορμή για να εξελιχθεί σε χειρονομία, βρισιά, πολλές φορές ακόμη και βία.

Πώς η οικογένεια διαμορφώνει τη συμπεριφορά μας στον δρόμο

Η συμπεριφορά πίσω από το τιμόνι δεν διαμορφώνεται τη στιγμή που ο οδηγός βγαίνει στον δρόμο. Έχει ήδη καλλιεργηθεί μέσα στο οικογενειακό περιβάλλον, όπου τα παιδιά παρακολουθούν τους γονείς τους να οδηγούν με τρόπο που υπονομεύει το ίδιο το νόημα της συνύπαρξης. Η μίμηση, που αποτελεί την πρώτη γλώσσα της παιδικής ηλικίας, γίνεται φορέας μεταφοράς ενός τρόπου ζωής. Αν η καθημερινότητα ενός παιδιού διατρέχεται από οργή, βιασύνη και περιφρόνηση προς τον άλλον, τότε αυτός ο κώδικας εγκαθίσταται μέσα του χωρίς να το συνειδητοποιεί. Αργότερα θα εκφραστεί στο σχολείο, στις παρέες και τελικά στην οδήγηση. Δεν είναι τυχαίο ότι το έλλειμμα παιδείας συμβαδίζει σχεδόν πάντα με την έλλειψη οδικής κουλτούρας. Η δυσκολία να αντιληφθεί κανείς ότι ο δρόμος ανήκει σε όλους και δεν είναι ιδιοκτησία κανενός αποκαλύπτει μια κοινωνία που έχει ανάγκη από ουσιαστική επαναδιαμόρφωση της συμπεριφοράς της.

Ο ρόλος των ειδήσεων και των media στη δημιουργία έντασης

Στην εικόνα αυτή προστίθεται ο τρόπος με τον οποίο τα μέσα ενημέρωσης παρουσιάζουν την πραγματικότητα. Η συνεχής προβολή σκηνών βίας, η υπερβολή που χαρακτηρίζει τους τίτλους, η αίσθηση ότι η δημόσια σφαίρα κυριαρχείται από φρίκη και απειλή δημιουργούν έναν πολίτη διαρκώς σε επιφυλακή. Τα δελτία ειδήσεων συχνά παράγουν περισσότερη ανησυχία απ’ όση ενημέρωση προσφέρουν, εκθέτοντας τον θεατή σε μια καθημερινή ροή εικόνων και περιγραφών που δυσκολεύουν τη νηφάλια αντίδραση.

Η οδήγηση δεν είναι καθημερινή συνήθεια αλλά ο δείκτης της στάσης μας απέναντι στους άλλους. Στον δρόμο φαίνεται το μέτρο, ο σεβασμός και ο χαρακτήρας που κουβαλά ο καθένας.

Οι ιστοσελίδες ενισχύουν αυτή την ένταση με λέξεις που θα έπρεπε να χρησιμοποιούνται με φειδώ, αλλά πλέον φιγουράρουν ως μόνιμη επωδός. Έτσι ο πολίτης φτάνει να ζει μέσα σε κλίμα υπερδιέγερσης. Και όταν βρεθεί στον δρόμο με την ψυχολογία αυτήν, η παραμικρή ενόχληση μπορεί να λειτουργήσει σαν θρυαλλίδα. Το ίδιο ισχύει και για τον δημόσιο λόγο συνολικά, ο οποίος συχνά αναπαράγει την αίσθηση ότι ζούμε σε μια κοινωνία σε διαρκή πτώση, επιτείνοντας ακόμη περισσότερο την απώλεια ψυχραιμίας.

Γιατί οι νέοι είναι πιο ευάλωτοι στη βία

Ακόμη πιο ευάλωτοι είναι οι νέοι. Μεγαλώνουν σε ένα περιβάλλον όπου η βία παρουσιάζεται συχνά ως διασκέδαση, ιδιαίτερα μέσα από τα video games, και όπου τα όρια ανάμεσα στην πραγματικότητα και την οθόνη γίνονται όλο και πιο ασαφή. Η συνεχής έκθεση σε σκηνές έντασης, ακόμη και μέσα από τα social, αποδυναμώνει την ενσυναίσθηση και ενισχύει την ανοχή σε συμπεριφορές που θα έπρεπε να μας προβληματίζουν. Τα περιστατικά ενδοσχολικής επιθετικότητας που πληθαίνουν δεν αποτελούν ξεχωριστό φαινόμενο. Είναι η ίδια τάση που απλώς εκδηλώνεται σε διαφορετικό χώρο. Το σχολείο και ο δρόμος δεν είναι παρά δύο εκδοχές της ίδιας κοινωνικής πραγματικότητας, της ίδιας αδυναμίας να τεθούν όρια και να καλλιεργηθεί ουσιαστικός σεβασμός.

Όταν το αυτοκίνητο γίνεται προέκταση του εγωισμού

Σε αυτό το κλίμα, το αυτοκίνητο χάνει τον πραγματικό του ρόλο και γίνεται προέκταση του εγώ. Ορισμένοι οδηγοί αντιλαμβάνονται τον δρόμο σαν έναν χώρο που οφείλει να υποταχθεί στη δική τους βούληση. Αν κάποιος κινηθεί διαφορετικά, το εκλαμβάνουν ως προσωπική προσβολή. Η ευγένεια συχνά αντιμετωπίζεται με δυσπιστία, η υπομονή με απαξίωση. Κι έτσι ο δρόμος μετατρέπεται σε πεδίο αναμέτρησης. Η τεχνολογία των οχημάτων μπορεί να έχει εξελιχθεί εντυπωσιακά, όμως δεν μπορεί να εξουδετερώσει τον ψυχισμό του ανθρώπου. Ένα σύστημα ασφαλείας δεν μπορεί να αποτρέψει τον παρορμητισμό. Ένας άψογος αυτοκινητόδρομος δεν μπορεί να διορθώσει τη βιασύνη ή τον εγωισμό. Η πρόοδος της τεχνολογίας μοιάζει κενή όταν ο άνθρωπος παραμένει εγκλωβισμένος στις πιο ενστικτώδεις αντιδράσεις του, μια αντίφαση που χαρακτηρίζει έντονα την εποχή μας.

Ποιος τελικά φταίει και τι μπορούμε να αλλάξουμε

Η αναγνώριση της πραγματικότητας αυτής είναι απαραίτητη. Το ίδιο και η κατανομή ευθύνης. Η πολιτεία οφείλει να επενδύσει σοβαρά στη δημιουργία ουσιαστικής οδικής παιδείας και όχι μόνο στη θέσπιση αυστηρότερων ποινών. Τα μέσα ενημέρωσης χρειάζεται να αναλογιστούν τον αντίκτυπο των επιλογών τους και να υιοθετήσουν μέτρο στη γλώσσα τους. Οι γονείς πρέπει να κατανοήσουν ότι ο τρόπος που οδηγούν αποτελεί καθημερινό μάθημα για τα παιδιά τους. Και ο καθένας από εμάς οφείλει να θυμάται ότι ο δρόμος δεν είναι χώρος επίδειξης αλλά κοινός τόπος ζωής.

Αν υπάρχει λύση, δεν βρίσκεται σε κάποιο νέο σύστημα ελέγχου αλλά στη στάση μας. Η αλλαγή δεν θα έρθει από έξω. Θα ξεκινήσει μόνο όταν ο καθένας επιλέξει συνειδητά να είναι ο πρώτος που θα συγκρατήσει τον θυμό του, ο πρώτος που θα απορρίψει μια αχρείαστη ένταση, ο πρώτος που θα σεβαστεί τον διπλανό του. Αν αυτό το μικρό βήμα γίνει συλλογική στάση, τότε ίσως οι δρόμοι μας ξαναγίνουν ασφαλείς, ανθρώπινοι και αντάξιοι της κοινωνίας που θέλουμε να ζούμε.