Ayrton Senna: Η τελευταία συνέντευξη που έδωσε ποτέ στο Car and Driver

Η συνέντευξη δημοσιεύτηκε στο Car and Driver Ελλάδας, στο τεύχος του Μαΐου του 1997.

Έχοντας ελάχιστη έως καμία σχέση με το αντικείμενο, δεν θα μπορούσα να ζωγραφίσω με τόσο γλαφυρό τρόπο το πορτρέτο ενός ζωντανού θρύλου.

MUST READ

Eddie Jordan: Από ταμίας τράπεζας σε αφεντικό ομάδας της F1

Ο Senna ήταν (τότε) απλώς ένας ακόμα στόχος για συνέντευξη, έχαιρε λαϊκής αποδοχής -λάθος, υστερίας- που έχρηζε εξιχνίασης. Στο motorhome της Williams, μια ώρα αργότερα, η άποψή μου θα αντιστραφεί 180 μοίρες. Στις αράδες που ακολουθούν μπορείτε να δείτε γιατί.

30 Απριλίου 1994: μία ημερομηνία εξαιρετικά σημαντική για τον κόσμο της Formula 1 και η κατάσταση στα pits θυμίζει μονάδα εντατικής θεραπείας: ομάδες ανθρώπων, με στολές αποστειρωμένες γυρίζουν με ύφος όλο συγκέντρωση και σπουδαιοφάνεια γύρω από αυτό το περίεργα αυτοκίνητα με την «άγρια» όψη, τα φροντίζουν, τα ξαναφέρνουν στη ζωή, αγκαλιάζουν το λάστιχο και γυαλίζουν με τρυφερότητα το καπό χορεύοντας γύρω τους με ένα είδος δέους, σχεδόν με φόβο για την ισχύ που κρύβουν μέσα τους. Ο Senna, αδύνατος και απόμακρος μέσα στη φόρμα του, μιλάει έντονα με τους μηχανικούς και βάζει κάθε τόσο τα χέρια στα αφτιά του, όταν περνάνε σαν αστραπή από μπροστά οι Ferrari και οι Benetton. Ο θόρυβος είναι φριχτός, σαν ουρλιαχτό ενός λυσσασμένου μηχανοκίνητου σκύλου. Κάθε τόσο μπαίνει μέσα στο αυτοκίνητο, πράγμα που μου προκαλείπραγματικό πανικό. Ο χώρος για τον οδηγό φαίνεται απίστευτα μικρός, χαμηλός και κλειστοφοβικός. Η στιγμή που μπαίνεις μέσα έχει κάτι το μοιραίο, σαν να δεσμεύεσαι τελεσίδικα σ' αυτή τη διαδρομή και στην πιθανότητα του θανάτου.

Εντελώς ακίνητος, ο Senna δείχνει πανίσχυρος σαν πασάς, ταυτόχρονα όμως δεν ξέρω πώς είναι δυνατόν να δείχνει και άβουλος σαν σαγηνευμένος από το αυτοκίνητο. Το βλέμμα του είναι ανέκφραστο, αναλογίζομαι όμως αυτό που μου είχε πει πιο πριν: «Κάθε φορά που μπαίνειςστο cockpit σε περιτριγυρίζει ο φόβος».

Η παρουσία του είναι ασυνήθιστα έντονη. Ακόμη κι όταν βρίσκονται άλλοι πολύ κοντά του, μοιάζει να είναι σε απόσταση, τελείως απορροφημένος στον εαυτό του. Δεν εννοώ ότι είναι εγωπαθής ή αμήχανος απλώς δεν αφήνει ούτε ίχνος από τον εαυτό του να παρασυρθεί από τον περίγυρο ή να ξεφύγει από τον έλεγχο. Φυσικά, ο Senna  δεν θα παρασυρόταν ποτέ από τα εξωτερικά σύμβολα του cool, ούτε θα ένιωθε την ανάγκη να ακολουθήσει τις επιταγές της μόδας, κι έτσι το ντύσιμό του είναι ανεπιτήδευτο. Δεν είναι με κανέναν τρόπο άνθρωπος των media. Στο τέλος της κάθε μέρας δοκιμών τον περικυκλώννει ένας κλοιός από δημοσιογράφους που του κάνουν ερωτήσεις σε διάφορές γλώσσες. Ο Senna στέκεται εντελώς ακίνητος και απαντάει αργά και διεξοδικά με ήρεμη φωνή. Η όλο αξιοπρέπεια στάση του μοιάζει τελείως εκτός τόπου μέσα σ' αυτόν τον κύκλο των υπερκινητικών ρεπόρτερ. Κάθε φορά που μετακινείται, οι στρατιές των φωτογράφων που τον ακολουθούν αλλάζουν θέση και σημαδεύουν με τις πεινασμένες Nikon τους στο έντονο, απόμακρο πρόσωπο, που θυμίζει καλόγερο του Καραβάτζο.

Καθώς συζητάμε μόνοι με τον Senna στο τροχόσπιτο της Williams, συνειδητοποιώ την αρχοντιά αυτού του ανθρώπου. Προέρχεται από μια πολύ πλούσια βραζιλιάνικη οικογένεια με την οποία είναι εξαιρετικά δεμένοι, μιλά με περηφάνια για την αγωγή του και φαντάζομαι ότι εννοεί την ηθική διαπαιδαγώγηση και όχι την ακαδημαϊκή εκπαίδευση- και παρουσιάζει όλη την έλλειψη επιτήδευσης και την αυτοσυγκράτηση του πραγματικού αριστοκράτη. Δεν θα του περνούσε καν από το μυαλό να χαλαρώσει, να κουβεντιάσει περί ανέμων και υδάτων, να ξοδέψει ενέργεια για να γίνει ευχάριστος και χαριτωμένος. Αυτός είναι και ο λόγος που τον έχουν χαρακτηρίσει αγενή. Όταν όμως έχεις την προσοχή του, την έχεις ολοκληρωτικά κι αυτό είναι κάτι το εκπληκτικό. Μετά από τησυνομιλία με τον Senna δεν αισθάνεσαι ότι τον ξέρεις καλύτερα, παρόλο που έχεις περισσότερα στοιχεία γι' αυτόν, αλλά αισθάνεσαι ότι βρέθηκες μπροστά στο αίνιγμα της προσωπικότηταςτου - και αυτό είναι μια εμπειρία. Τα πλήθη των Ιταλών που έχουν έρθει να παρακολουθήσουν τις δοκιμές στην Ίμολα είναι γοητευμένοι με τον Senna. Τον ακολουθούν για να πάρουν ένα αυτόγραφο, αλλά δεν πλησιάζουν πολύ. Περιφέρονται γύρω από το τροχόσπιτο περιμένοντας όλο ελπίδα, σανσκύλοι. Αλλά η έλξη του οδηγού δεν είναι τίποτα μπροστά στην έλξη που ασκεί πάνω τους το αυτοκίνητο (ειδικά μια Ferrari, στην ενσάρκωση όλου του «παλιού ανδρισμού», όπως μου λέει ο μηχανικός του Senna).

Όλα τα σπορ είναι ανδροκρατούμενα, αλλά κανένα όσο οι αγώνες αυτοκινήτων. Καταλαβαίνω, αν και δεν συμμερίζομαι, τη λατρεία που μπορεί να έχει ένας άντρας για τον Ian Wright, τον Shawn Edwards ή τον Ayrton Senna δεν μπορώ όμως να φανταστώ πως ένα πλήθος αντρών μπορούν να κάθονται στα πιτς -όχι για 5 λεπτά ή 10, αλλά επί ώρες ολόκληρες- θαυμάζοντας αυτοκίνητα. Μακάρι να καρφώνονταν και σ' εμένα έτσι! Αλλά δεν έχω δει ποτέ έναν άντρα να κοιτάει με τέτοια λατρεία ένα έμβιο ον. Ίσως εκεί να βρίσκεται η γοητεία των αυτοκινήτων. Στο ότι δεν κρύβουν κανένα μυστήριο, ότι το κάθε εξάρτημα είναι γνωστό, φτιαγμένο από άνθρωπο και εντελώς εξηγήσιμο, αλλά όλα μαζί συνθέτουν αυτό το θαύμα δύναμης και ταχύτητας. Τα αυτοκίνητα φτιάχνονται από τον άνθρωπο και κυβερνώνται από τον άνθρωπο, αλλά πάντοτε το αυτοκίνητο καταλήγει να έχει το πάνω χέρι.

«Προσπαθείς να γίνεις φίλος με αυτοκίνητο,» λέει ο Senna. «Όσο πιο αρμονικά συνεργαστείς με το μηχάνημα, όσο πιο πολλά του αποσπάσεις, τόσο πιο άνετα αισθάνεσαι να βάλεις κι εσύ τα δυνατά σου. Υπάρχουν όμως στιγμές που δεν μπορεί να είναι φιλική η σχέση σου με το αυτοκίνητο. Και τότε πρέπει να αποδεχτείς την πρόκληση και να παλέψεις μαζί του για να το βάλεις να κάνει αυτό που θέλεις εσύ».

«Αν καταφέρεις να είσαι σε πλήρη σύμπνοια με το αυτοκίνητο, τα πάντα γίνονται πολύ πιο εύκολα,» συνεχίζει, «πολύ πιο φυσικά. Αλλά αυτό είναι σπάνιο, γιατί τα αυτοκίνητα είναι τόσο περίπλοκα, εξελιγμένα και ευαίσθητα μηχανήματα, ώστε ποτέ σχεδόν δεν μπορείς να βρεθεί σε πλήρη αρμονία μαζί τους. Αν όμως γίνει, τότε η νίκη είναι σίγουρη». 

Πολλές φορές, όταν παρακολουθεί κανείς ένα Grand Prix στην τηλεόραση, ξεχνάει το άγχος, τον κίνδυνο και το φόβο που πρέπει να προκαλεί η οδήγηση αυτών των αυτοκινήτων. Μετά από μερικούς γύρου αισθάνεται κανείς ότι παρακολουθεί ένα συνεχή θόρυβο και αρχίζει να βαριέται. Κάθε τόσο παρατηρεί το χάος που δημιουργείται στις στροφές και σκέφτεται: «Δεν είναι και πολύ χειρότερα απ' ό,τι σε μια εθνική οδό σε ώρα επιστροφής από τριήμερο».

Παράλογη σκέψη εκ πρώτης όψεως, αλλά θα ήταν ενδιαφέρον να δει κανείς της Formula 1 σαν μια ακραία μορφή καθημερινής οδήγησης. Σκεφτείτε πόσο επιθετικοί γίνεστε όταν οδηγείτε: πώς όσοι είναι μπροστά σας αποτελούν εμπόδια που πρέπει να εξαφανιστούν, πώς βρίζετε μέσα σας αυτόν που προσπαθεί να σας προσπεράσει και πώς χαίρεστε όταν τη στιγμή που σας περνάει εμφανιστεί ένα φορτηγό από απέναντι. Πόσο λαχταράτε να ξεκινήσετε πρώτος στα φανάρια, πόσο σας εκνευρίζει να πηγαίνετε πιο αργά απ' όσο θα θέλατε, πόσο τρομάζετε όταν οδηγείτε γρήγορα και βρεθείτε ξαφνικά μπροστά σε μια απρόβλεπτη καμπή του δρόμου. Και τώρα αναλογιστείτε τις διαφορές με τη Formula 1. Όταν μας προσπερνάνε, εκνευριζόμαστε, ενώ αυτοί κινδυνεύουν να χάσουν εκατομμύρια. Αν νιώσουμε κούραση, κόβουμε ταχύτητα ή σταματάμε για καφέ - αυτοί συνεχίζουν, παρά το φόβο και τον πόνο. Κι αν αφαιρεθούμε για μια στιγμή, μας σβήνει η μηχανή και μας κορνάρουν οι από πίσω, ενώ αυτοί...

«Ο κίνδυνος είναι φοβερό συναίσθημα», λέει ο Senna. «Την ώρα εκείνη κάτι σου λέει μέσα σου: 'Δεν μ'αρέσει αυτό, δεν αισθάνομαι άνετα'. Όταν όμως φτάσεις στο τέλος, αισθάνεσαι μια τεράστια ανακούφιση και σε καταλαμβάνει μια ηρεμία. Παίζεις συνεχώς με πολύ έντονα συναισθήματα».

Ο μοιρολατρικός τρόπος με τον οποίον περιγράφει ο Senna τη δουλειά του την κάνει να ακούγεται σαν τεστ ψυχικής αντοχής, σαν μεσαιωνικό βασανιστήριο. Είναι θρήσκος άνθρωπος και είναι εύκολο να δει κανείς την πνευματική σπουδαιότητα που έχει γι' αυτόν η πρόκληση της δυσκολίας και του φόβου. Το 1989, όταν οι σχέσεις μεταξύ Senna και Prost περνούσες δύσκολες στιγμές, ο Prost είχε παρατηρήσει: «Ο Ayrton έχει ένα μικρό πρόβλημα. Νομίζει ότι αποκλείεται να σκοτωθεί επειδή πιστεύει στον Θεό. Αυτό είναι πολύ επικίνδυνο για τους άλλους οδηγούς».

Ο Senna το αρνείται αυτό και, εν πάσει περιπτωσει, στη διάρκεια των συζητήσεων μας δεν έδωσε δείγμα ανθρώπου που κρατά μια εξωπραγματική στάση απέναντι στον θάνατο. Η παρατήρηση του Prost δεν έχει ενδιαφέρον τόσο για το τι ισχυρίζεται, όσο για το τι τον ώθησε να την κάνει. 

Υπήρξαν ορισμένα γεγονότα στην καριέρα του Senna που θα μπορούσαν να στηρίξουν την κατηγορία της επικίνδυνης οδήγησης. Το 1987 βγήκε μαζι με τον Mansell εκτός πίστας (λίγο μετά ο Mansell τού επιτέθηκε κι ο Senna δήλωσε σχετικά: «Όταν ένας άνθρωπος σε αρπάζει από το λαιμό, δε νομίζω ότι έχει έρθει να ζητήσει συγνώμη»).

Το 1988 σημειώθηκε η πρώτη μιας σειράς συγκρούσεων με τον Prost. Το 1989 έγιναν αρκετά τέτοια συμβάντα: ο Senna άγγιξε το αυτοκίνητο του Berger στο Ρίο, προσπέρασε τον Prost παραβαίνοντας τη συμφωνία που είχαν κάνει προηγουμένως στην Ίμολα, είχε άλλη μια προστριβή με τον Mansell στην Πορτογαλία, έμπλεξε τις ρόδες του με αυτές του Prost στη Σουζούκα και χτύπησε τον Martin Brundle στην Αδελαΐδα. Συγκρούστηκε πάλι με τον Prost το 1990 στη Σουζούκα (και το ατύχημα έκρινε το παγκόσμιο πρωτάθλημα υπέρ του Senna και εις βάρος του Γάλλου), με τον Mansell και τον Schumacher το 1992 και, τέλος, το 1993 επιτέθηκε στον Ιρλανδό Eddie Irvine κατηγορώντας τον ότι τον «έκλεινε» κατά τη διάρκεια του Grand Prix Ιαπωνίας.

Τα γεγονότα αυτά έχουν αναλυθεί εκτενώς από ειδήμονες του σπορ, που συχνά δυσκολεύονται να καταλογίσουν την ευθύνη σε κάποιο απ' τα δύο μέρη. Ασφαλώς υπάρχουν βάσιμοι λόγοι να θεωρήσει κανείς ότι τα συμβάντα στη Σουζούκα του 1990 οφείλονταν σε υπέρμετρη επιθετικότητα από πλευράς Senna, αλλά, γενικά, οι περισσότεροι παίρνουν θέση υπέρ ή κατά του Senna με βάση το πόσο των συμπαθούν ως χαρακτήρα και όχι ύστερη από λεπτομερή ανάλυση του αν ήταν επιτρεπτό να επιχειρήσει προσπέρασμα στο συγκεκριμένο σημείο.

Μερικοί θεωρούν ότι η τάση του να εκμεταλλεύεται κενά που οι άλλοι δεν θα τολμούσαν είναι αυτή που κάνει το οδήγημά του τόσο συναρπαστικό. Άλλοι το βρίσκουν μανιακό κι ανεπίτρεπτο. Προτιμούν την πιο ρευστή και λιγότερο τολμηρή τεχνική του Prost, τον οποίον θεωρούν ότι έχει βγει αδικημένος όποτε οδηγεί εναντίον του Senna. Υπάρχουν κι αυτοί που λένε ότι ο Prost πήγε στη McLaren από ζήλια για τον Senna και ότι οι συνεχείς εκκλήσεις του στον Τύπο για την κακομεταχείριση από τον Senna αποδεικνύουν ότι είναι παραπονιάρης. O Senna δεν παραπονιέται ποτέ. Τον πείραξε που ο Prost εξέφρασε τα παράπονά του στα media κι όχι κατ' ιδίαν, γιατί κάτι τέτοιο είναι αδιανόητο για τον δικό του περήφανο χαρακτήρα. Ο Senna είναι ικανός για ξεσπάσματα, όπως στην περίπτωση με τον Irvine, αλλά όχι για μια τέτοια στάση. Είναι προς τιμήν του ότι δεν γκρίνιαξε ποτέ δημοσίως για την υποδεέστερη McLaren του.

Αυτή η αριστοκρατική αυτοσυγκράτηση προκαλεί αμηχανία στους δημοσιογράφους, Υπάρχει στη στάση του μια πειθαρχία και μια ευγένεια που δείχνει να ασκεί κριτική στις λιγότερο σθεναρές υπάρξεις. Μερικοί τη θαυμάζουν αυτήν την ιδιότητα, άλλοι όμως δυσκολεύονται να την αντιμετωπίσουν. Τα άρθρα για τον Senna ακολουθούν όλα την ίδια γραμμή: αναμασούν τα γνωστά δεδομένα τριγυρίζοντας γύρω από τον απόρθητο πυρήνα του Βραζιλιάνου μέχρι να απελπιστούν και να αποσυρθοιούν άπρακτα και ταπεινωμένα και να επινοήσουν θεωρίες περί θλιβερής μοναχικότητας και μοιραίου εγωισμού. Ανατρέχουν στον αποτυχημένο του γάμο πριν από τα 25 του χρόνια, στην έλλειψη επικοινωνίας με τα μέλη της ομάδας του και στην υπερβολική του εξάρτηση από την οικογένειά του και από τις ρίζες του στη Βραζιλία. Όλα αυτά είναι ανοησίες - απόπειρες γκρεμίσματος που δεν το καταλαβαίνουν. Αναρωτιόμουν τι να σκέφτεται ο ίδιος για τα άρθρα αυτού του τύπου και υπέθετα ότι θα τα περιφρονεί και θα στέκεται υπεράνω.

«Δεν είναι καθόλου έτσι», επιμένει ο Senna. «Όποιος βιώνει τόσο έντονα συναισθήματα όπως εμείς, δεν μπορεί παρά να είναι ευαίσθητος. Δεν είμαστε ψυχροί. Τα νιώθουμε τα πράγματα και δεν πιστεύω ότι μπορεί κανείς να παραμένει εκτός ή υπεράνω των όσων συμβαίνουν, γιατί αυτά είναι η ίδια μας η ζωή».

Λέγεται ότι ο Senna είναι ευαίσθητος. Τον συγκινεί η αφοσίωση των θαυμαστών τιου και η φτώχεια στη Βραζιλία (για τη οποία δραστηριοποιείται και οικονομικά). Βλέποντας κανείς το σκληρό βλέμμα πίσω από το γνώριμο κίτρινο κράνος και τον αμείλικτο τρόπο με τον οποίο περνά ξυστά από τους υποδέεστερους αντιπάλους του, μπορεί να δυσκολεύεται να το πιστέψει. Είναι, όμως, τόσο απίθανο; Ο Senna δείχνει πάνω απ' όλα μια ακεραιότητα, την ακεραιότητα που ξεχωρίζει τον σταρ από τη διασημότητα. Και ενώ αυτό φαινομενικά ίσως μπερδεύει τα πράγματα, στην ουσία τα ξεδιαλύνει. Μπορεί η ακεραιότητα να κάνει την ιδιοφυΐα στην οδήγηση ή μπορεί το γεγονός ότι είναι ιδιοφυής στην οδήγηση να του δίνει αυτήν την ακεραιότητα. Εδώ δεν μπορεί να δοθεί απάντηση.

Ένα γερμανικό περιοδικό ζήτησε πρόσφατα από τον Senna να συμπληρώσει ένα ερωτηματολόγιο του τύπου «ποιο φαγητό σας αρέσει» κ.λπ. Το απάντησε με τη συνηθισμένη του συγκέντρωση και ευσυνειδησία, αφιερώνοντας μισή ώρα για κάτι που θα μπορούσε να είχε τελειώσει σε πέντε λεπτά. Μια από τις ερωτήσεις ήταν: «Ποιον τίτλο θα θέλατε να δείτε σε ένα άρθρο αφιερωμένο σ' εσάς;». Η απάντηση ήταν: «Τ' όνομά μου θ' αρκούσε».

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:

Δείτε τον Lewis Hamilton να οδηγεί το μονοθέσιο του Senna από το 1990 (video)

Η (παρ’ ολίγον τριπλή) τραγωδία που άλλαξε τον ρουν του μηχανοκίνητου αθλητισμού

Niki Lauda: Ο «αρουραίος» που έγραψε ιστορία θα γινόταν σήμερα 76 ετών